Ik heb een weekje vakantie. Gewoon zomaar. Nog vakantieuren zat en ik voelde dat ik een moment rust goed kon gebruiken – de stress van moeten en ploegen was zich alweer aardig aan het opstapelen. Plannen voor dit weekje vrijheid: niks hoeven, niks moeten, doen wat ik wil, alleen zijn met mijn katjes in ons eigen huis. Heerlijk! Een beetje te heerlijk eigenlijk, want het schrijven van mijn blog wil acuut niet meer lukken. De druk is weg, want ‘alle tijd nog!’. En dus zit ik op dinsdagavond Koos Inspiratieloos te wezen achter mijn laptop totdat me invalt dat juist dát een belangrijk onderwerp voor mij is: vrijheid.

Vrijheid in een vrij land

Ter gelegenheid van de expositie over The American Dream in het lokale museum staat er sinds kort een groot Vrijheidsbeeld vlakbij mijn huis. Bovenop een stapel gigantische zwerfkeien tuurt een vrouwfiguur over het water van het kanaal. In haar hand geen fakkel, maar een blik bruine bonen… we zijn tenslotte in het Land van Bartje. Op dezelfde dag dat het beeld werd onthuld, was ook de intocht van Sinterklaas. Op nog geen 100 meter van het beeld zette de Goedheiligman voet aan wal, samen met 400 – traditioneel zwarte – Pieten…

We leven in een vrij land, waar iedereen – in principe – het recht heeft zichzelf te zijn en naar zijn of haar eigen normen en waarden te leven. Vergeleken met grote delen in de rest van de wereld hebben we het zeker weten goed. Dat wil alleen helaas niet zeggen dat iedereen in Nederland zich ook echt vrij voelt.

Sporen van vrijheid

Wat betekent vrijheid? Een “kannonengrote vraag” als je kijkt naar bijvoorbeeld de vluchtelingentragedie die nu speelt in heel de wereld, maar laten we om te beginnen kijken naar de praktische en persoonlijke kant van vrijheid, zegt Tjerk Ridder. Afgelopen weekend was ik op een jongerenmeeting van het Apostolisch Genootschap. Tjerk Ridder trad op met zijn voorstelling ‘Sporen van vrijheid’. Hij is met zijn trekpaard Elvie de Benelux doorgereisd en heeft onderweg allerlei mensen gesproken over wat voor hen een moment van bevrijding is geweest en wat ze doen met die vrijheid. In zijn voorstelling vertelt hij erover:

Zij eerste voorbeeld – van een vrouw die door het halen van haar rijbewijs de vrijheid vond om te kunnen gaan en staan waar ze wilde – was voor mij natuurlijk heel herkenbaar. Voor mij was het halen van mijn rijbewijs letterlijk en figuurlijk een belangrijke stap naar (meer) onafhankelijkheid. Een praktische, basale en tastbare manier om je ‘vrijheid’ te vergroten. Maar doet het ertoe? In al het tumult om ons heen – oorlog, honger, armoede – doet het ertoe dat ik niet langer van het spoorboekje afhankelijk ben om ergens te komen?

Beleving van vrijheid

Ik denk het wel! Niet direct natuurlijk, maar wel in de zin dat mijn rijbewijs halen voor mijn gevoel van vrijheid en onafhankelijkheid erg belangrijk is geweest. Wil je iets voor de wereld betekenen, wil je ontdekken wat de zin is van jouw bestaan? Dan is je afvragen wat vrijheid voor jou betekent en wat je met die vrijheid doet van belang, lijkt me.

Immers, als je het gevoel hebt dat je handen gebonden zijn, dat je gevangen zit, tegengehouden wordt of niet veilig bent – ook al is dat ‘slechts’ in je eigen hoofd -, als je het gevoel hebt dat je niet jouw mogelijkheden ten volle kunt benutten… hoe kun je er dan echt voor anderen zijn?

Daarmee pleit ik niet voor egoïsme. Ik bedoel niet dat je iedereen maar in de stront moet laten zakken totdat jij je zaakjes voor elkaar hebt. Ik denk alleen dat die ontdekkingstocht naar vrijheid je in staat stelt méér te geven van jezelf. En in een vrij land als Nederland, is het dan ook niet gewoon het minste wat je kunt doen? De ruimte en vrijheid die we hier hebben ook echt gebruiken? Ben je het niet een beetje aan jezelf, aan het leven, ‘verplicht’ om, zoals Tjerk Ridder het aan het slot van zijn voorstelling zegt:

Jezelf tot je recht te durven laten komen?

Sleutels naar vrijheid

Hoe doe je dat dan?

Wanneer je de vraag stelt naar wat vrijheid betekent, gaat het antwoord vaak juist over onvrijheid: over dat wat je tegenhoudt om te doen en denken wat jij wil. De grenzen. De beperkingen. Na de voorstelling van Tjerk Ridder hadden we het in de zaal daarom over wat de sleutel is tot vrijheid. Hoe kom jij vrij?

Als je het mij vraagt is daar niet één sleutel voor (nodig) maar een flinke sleutelbos. De sleutels die ik nodig heb om me vrij te voelen en tot bloei te komen zijn:

Mijn 5 sleutels tot vrijheid

• zelfvertrouwen

  Te zijn wie ik ben zonder (of ondanks) de angst dat anderen mij daarom zullen afwijzen. Je anders voordoen dan je bent om er maar bij te horen, werkt prima… tot op zekere hoogte. Echt gelukkig zal je er nooit van worden, heb ik gemerkt!

 

• gevoel van eigenwaarde en grenzen aangeven

  Vloeit natuurlijk voort uit zelfvertrouwen maar gaat nog een stapje verder. Met een gevoel van eigenwaarde durf je niet alleen jezelf te zijn, maar weet je ook dat jij er net zoveel toe doet als die ander. Jezelf wegcijferen is soms nodig, maar jezelf altijd maar opofferen voor iedereen is niet gezond

 

• gevoel van veiligheid, een thuis

  We hebben allemaal een plek nodig waar we ons thuis voelen en mensen bij wie we ons veilig voelen en onszelf kunnen zijn zonder daarvoor te moeten strijden

 

• zelfstandigheid en onafhankelijkheid

  Als mens zullen we elkaar altijd nodig hebben, maar het is voor mij ook belangrijk om op eigen benen te kunnen staan en mezelf te kunnen redden. Dat is voor mij nodig om te kunnen gaan en staan waar ik wil. En ja, dan heb ik het over hele praktische dingen zoals op mezelf wonen met mijn eigen regels en gewoonten, een eigen inkomen hebben en zelf kunnen beslissen over de dingen die ik doe of niet doe

 

• acceptatie, respect en (zelf)liefde

  Deze dingen betekenen voor mij nu vooral de acceptatie van wie ik zelf echt ben en het loslaten van de dromen die niet van mij (blijken) zijn. Mijn eigen weg vinden en laveren tussen verwachtingen en verplichtingen van anderen zonder mijn waarden en normen daarbij uit het oog te verliezen

 

Wat valt je op aan dit lijstje?

Een van de mensen die Tjerk Ridder sprak was een ex-gedetineerde van de gevangenis in Veenhuizen. Op Ridders vraag hoe het was om in de gevangenis te zitten, merkte de man op: de mensen die buiten de gevangenismuren rondlopen, zitten ook in de cel – en de mensen die in de cel zitten, lopen ook buiten rond. Waarmee hij maar wilde zeggen dat het niet zozeer muren en tralies zijn die ons gevangen houden, de beperkingen en obstakels zitten vooral in onszelf.

(Tenzij je in een dictatuur woont!) zijn het toch vooral onze eigen angsten en onzekerheden die onze vrijheid inperken en ons ervan weerhouden te doen en denken wat we willen. Dat zie je ook aan mijn lijstje hierboven: hoe denk ik over mezelf en hoe handel ik daarnaar? Oók als het gaat om verwachtingen en verplichtingen die ons worden opgelegd, want zelfs dan is niet de ander het (hele) probleem; het gaat erom hoe jij die verwachtingen wil nakomen, welke keuzes je maakt.

Vrijheid is kiezen

Vrijheid is niet ongelimiteerd, er zijn grenzen. Kort gezegd: jouw vrijheid houdt op daar waar die van de ander begint.

Rekening houden met elkaar, dat klinkt akelig beperkend. Ik heb er zelf in ieder geval vaak genoeg gefrustreerd tegenaan geschopt. Totdat ik besefte dat die beperking twee kanten op werkt. De grens houdt mij niet alleen tegen, maar beschermt tegelijk ook mijn persoonlijke vrijheid tegen anderen. Het geeft mij het recht te zeggen: “Hola, nu ga je me te ver en tast je mijn vrijheid aan, wieberen met je handel!”

De vrijheid zit ‘m niet in het grenzeloze, maar in de ruimte tussen jou en de ander. De ruimte waarin jij kunt kiezen. Je hebt weinig tot niets te zeggen over waar de grens van de ander ligt, maar je eigen grens ligt niet vast. Wat zijn jouw normen en waarden, wat vind je nu echt belangrijk?

Moet je echt 60 uur per week werken om een knaller van een salaris te verdienen (om vervolgens geen tijd te hebben om het uit te geven)? Moet je echt elke dag de vloer dweilen, de badkamer uitsoppen en de ramen lappen? Wil je echt naar elk feestje, elk uitje en elke borrel? Wil je echt een vrijstaand huis met voor- en achtertuin, twee auto’s en een Labradoodle? Is het erg om een keer nee te zeggen tegen vrienden? Tegen je baas?

Kies je beperkingen! Kies je verplichtingen!

Omdat ik alleen thuis woon, heb ik alle vrijheid om elke dag diepvriespizza te eten, pas om 1 uur naar bed te gaan en nooit schoon te maken, maar wil ik dat? Nou, ik kan je na grondig uittesten vertellen: na een tijdje niet meer, nee!

Ik zou ook kunnen verhuizen naar het westen om daar een veel beter betaalde baan binnen te slepen zodat ik verre reizen kan maken en me nooit meer zorgen hoef te maken over geld. Ik kies echter voor minder geld (en meer zorgen) omdat de nabijheid van mijn familie, de rust en vertrouwdheid van het Noorden en de tijd die ik overhoud door mijn part-time baan me meer waard zijn.

Ik kan ook volledig lak hebben aan mijn naasten, nooit meer op bezoek gaan en op elk verzoek om hulp of advies keihard ‘nee’ zeggen omdat ik geen zin heb…. Soms wil ik dat ja en soms doe ik dat ook, dat is goed, maar uiteindelijk is de band met mijn familie en vrienden mij meer waard.

Ik kies er dan voor een beetje vrijheid te investeren in de wetenschap dat ik die tijd en energie allang heb terugverdiend.

Mijn vrijheid verwezenlijken

Ik weet inmiddels wat mijn sleutels naar meer vrijheid zijn: zelfvertrouwen, grenzen stellen, een thuisbasis, zelfstandigheid en acceptatie. Geen ongewoon lijstje lijkt me, ik denk dat deze zaken voor veel mensen belangrijk zijn. Weten wat je nodig hebt is alleen nog niet genoeg. Ik mis nog vaak genoeg het zelfvertrouwen om de kansen en mogelijkheden die ik heb te gebruiken. Ook daarin zal ik niet de enige zijn. Voor mezelf heb ik een lijstje gemaakt met voornemens om te werken aan het vergroten van mijn vrijheid – en wie weet ben ik ook daarin niet uitzonderlijk en werken ze ook voor jou:

• Ik heb mij opgegeven voor een mindfulnesscursus om te werken aan mijn zelfvertrouwen, gevoel van eigenwaarde en acceptatie. Ik wil leren voelen in plaats van altijd maar denken, denken, denken
• Ik heb besloten het valse zelfbeeld dat ik van me had overboord te gooien: ik hoef niet langer van mezelf alle grote Nederlandse literaire werken te lezen, ooit promotieonderzoek te doen en rondhangen in een kroeg leuk te vinden
• Ik ga niet langer proberen mezelf in te houden: ik ben nu eenmaal super super enthousiast en luidruchtig als ik me op mijn gemak voel en geïnspireerd raak en ja dan doe ik idioot en lach te hard. Het is niet te onderdrukken en dat ga ik ook niet langer proberen want daar word ik vreselijk verdrietig van. Je vind me leuk, of niet (au, maar jammer dan)
• Ik wil minder ad hoc leven en meer discipline in mijn leven brengen door te plannen. Klinkt tegenstrijdig met de wens van vrijheid maar ik ervaar nu onnodig veel stress. Zoals bijvoorbeeld met bloggen waarvoor ik totaal geen planning heb en het elke week dus weer enorm spannend is of ik iets zinnigs uit mijn vingers zal krijgen
• Ik ga oefenen in van mezelf houden en het versterken van mijn gevoel van eigenwaarde door te letten op wat ik zeg over mezelf. Zelfspot is een belangrijke eigenschap van mij, maar het risico is dat je jezelf altijd maar naar beneden haalt om sympathie te wekken en dat je die negatieve dingen nog gaat geloven ook (zonder korreltje zout). Niet alleen in hoe ik tegen mezelf praat maar ook in wat ik zeg over mezelf tegen anderen wil ik meer zelfrespect tonen. Open voor kritiek en eerlijk, maar wel rechtvaardig en met respect
• Wanneer anderen mij vragen of ik iets wil doen, wil ik proberen niet meteen antwoord te geven. Door mezelf de tijd te geven kan ik denk ik een betere afweging maken tussen wat ik wil en wat ik belangrijk vind

Geen makkelijk lijstje en het zal ook zeker niet zo zijn dat ik volgend jaar Oud & Nieuw denk: zo, klaar! Nee, dit zijn voornemens voor het leven. Vrijheid is een voortdurend aftasten van grenzen en die kunnen ook nog eens veranderen. Maar bewust-zijn is het halve werk, toch?

Wat betekent vrijheid voor jou? Wat weerhoudt jou ervan te doen en denken wat je wil? Wat zijn voor jou de sleutels tot vrijheid?